मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना 2.0 – महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांसाठी दिवसा वीजपुरवठा व सौर ऊर्जा प्रकल्प

शेती ही भारताच्या आर्थिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक रचनेचा कणा आहे. आजही देशातील जवळपास ५०% लोकसंख्या शेतीवर अवलंबून आहे. परंतु, आधुनिक काळात शेतीसमोरील अडचणी अनेकपदरी आणि गुंतागुंतीच्या स्वरूपाच्या झाल्या आहेत. त्यात सर्वात महत्त्वाची अडचण म्हणजे शेतीसाठी आवश्यक असणाऱ्या वीजपुरवठ्याची अस्थिरता. बहुतांश वेळा शेतकऱ्यांना रात्रीच्या वेळी वीज दिली जाते, ज्यामुळे अपघात, वन्य प्राण्यांचा धोका, मजुरीचा खर्च आणि आरोग्यावर परिणाम यांसारख्या समस्या निर्माण होतात.

या सर्व पार्श्वभूमीवर, महाराष्ट्र शासनाने शेतकऱ्यांना दिवसा अखंड, स्थिर आणि विश्वासार्ह वीजपुरवठा देण्याच्या उद्देशाने “मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना” सुरू केली होती. या योजनेचा पहिला टप्पा यशस्वी ठरल्यानंतर २०२५ मध्ये या योजनेचा विस्तार करत “मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना 2.0” जाहीर करण्यात आली. ही योजना म्हणजे केवळ वीजपुरवठा योजना नसून, ती पर्यावरणपूरक ऊर्जा धोरण, ग्रामीण विकास, आणि आर्थिक सबलीकरण यांचा संगम आहे.

या योजनेचा मुख्य उद्देश सौर ऊर्जेचा उपयोग करून शेतकऱ्यांना दिवसा वीज उपलब्ध करून देणे आणि एकात्मिक सौरवाहिनीच्या माध्यमातून कृषीपंपांना थेट वीजपुरवठा करणे आहे. त्यामुळे पारंपरिक विजेवरील ताण कमी होतो, डिझेलवरील खर्च वाचतो आणि कार्बन उत्सर्जनही कमी होते. ही योजना ‘हरित ऊर्जेचा वापर, शाश्वत शेतीचा आधार’ या तत्त्वावर आधारित आहे.

अशा योजनांमुळे महाराष्ट्रातील ऊर्जेच्या क्षेत्रात एक सकारात्मक आणि परिवर्तनशील अध्याय सुरू झाला आहे. योजनेत ७,००० मेगावॅट सौर ऊर्जा क्षमतेची उभारणी करणे अपेक्षित आहे, जी केवळ कृषी क्षेत्रासाठीच नव्हे, तर राज्याच्या एकूण ऊर्जा सुरक्षेसाठीही महत्त्वाची ठरेल. सौर पॅनलद्वारे तयार झालेली वीज वेगळ्या वाहिन्यांद्वारे शेतीसाठी वापरण्यात येणार असून, हा एक दूरदृष्टीपूर्ण आणि तांत्रिक दृष्टिकोनातून प्रभावी असा निर्णय आहे.

शेतकऱ्यांना दिवसा वीज मिळाल्यामुळे त्यांचे शारीरिक, मानसिक व आर्थिक आरोग्य सुधारण्यास मदत होईल. त्याचप्रमाणे, ही योजना सौर ऊर्जेच्या वापराद्वारे पर्यावरण संरक्षणासाठीही महत्त्वाची पाऊल ठरेल. या सर्व बाबी लक्षात घेता, “मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना 2.0” ही केवळ एक सरकारी उपक्रम नसून, ग्रामीण महाराष्ट्राच्या उज्ज्वल भविष्यासाठीची ऊर्जा क्रांती आहे.

---

 

१. योजनेची पार्श्वभूमी:

२०१७ साली सुरू झालेल्या “मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना” अंतर्गत राज्यात सौर ऊर्जा आधारित वितरण वाहिन्यांद्वारे शेतकऱ्यांना दिवसा वीजपुरवठा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला होता. त्या पहिल्या टप्प्यात काही जिल्ह्यांमध्ये प्रायोगिक तत्वावर योजना राबविण्यात आली. या योजनेला लाभदायक प्रतिसाद मिळाल्यानंतर २०२५ मध्ये या योजनेचा दुसरा टप्पा म्हणजेच “सौर कृषी वाहिनी योजना 2.0” सादर करण्यात आला.

---

 

२. योजनेचे प्रमुख उद्दिष्ट:

• ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांना दिवसा स्थिर, गुणवत्तापूर्ण आणि अखंड वीजपुरवठा करणे.
• पारंपरिक ऊर्जा स्रोतांवरील अवलंबित्व कमी करणे.
• सौर ऊर्जा प्रकल्पातून शाश्वत महसूल निर्मिती.
• कृषी उत्पादन वाढीस चालना देणे.
• पर्यावरण रक्षण आणि हरितऊर्जा प्रोत्साहन.

---

 

३. योजनेची वैशिष्ट्ये:

🌞 ७,००० मेगावॅट सौर ऊर्जा उत्पादन:

या योजनेअंतर्गत राज्यात ७,००० मेगावॅट क्षमतेचे सौर ऊर्जा प्रकल्प उभारण्यात येणार आहेत. हे प्रकल्प मुख्यत्वे जिल्हास्तरावर, एमआयडीसीजवळ, तसेच सरकारच्या मालकीच्या जमिनीवर उभारले जातील.

🧾 स्वयं-परतफेडीचे मॉडेल:

ही योजना स्वयं-परतफेडीच्या (self-sustainable) मॉडेलवर आधारित आहे. प्रकल्प खर्च ६–८ वर्षांत परत मिळतो व त्यानंतर सौर प्रकल्प शुद्ध नफा निर्माण करू शकतो.

🔌 वेगळी सौर कृषी वाहिनी:

सोलर पॅनल्सद्वारे उत्पादित ऊर्जा विशेष वाहिन्यांद्वारे थेट कृषी पंपांना पुरवली जाते. त्यामुळे शेतकऱ्यांना दिवसा वीज मिळते व अपघातांची शक्यता कमी होते.

💡 अखंड वीजपुरवठा:

दिवसा वीजपुरवठा झाल्यामुळे शेतकऱ्यांना रात्रीच्या झोपेवर परिणाम न होता शेती करता येते.

---

 

४. अंमलबजावणीची रचना:

● ऊर्जा विभाग आणि MSEDCL:

• ऊर्जा विभाग: धोरणनिर्मिती, प्रकल्प संकल्पना आणि निधी उपलब्धता.
• महाराष्ट्र स्टेट इलेक्ट्रिसिटी डिस्ट्रीब्युशन कंपनी लिमिटेड (MSEDCL): प्रकल्प राबविणे, निविदा प्रक्रिया, देखभाल.

● PPP मॉडेल:

खाजगी भागीदारीच्या माध्यमातून (Public-Private Partnership) प्रकल्प राबवले जात आहेत.

● सौर ऊर्जा विक्री:

MSEDCL सौर प्रकल्पांमधून निर्माण होणारी वीज खरेदी करेल आणि शेतकऱ्यांना वीजपुरवठा करेल.

---

 

५. लाभार्थी कोण?

• लघु व सीमान्त शेतकरी.
• कृषी पंपधारक.
• वीज कनेक्शनसाठी वाट पाहणारे अर्जदार.
• अशा भागातील शेतकरी जिथे सध्या वीजपुरवठा अपुरा आहे.

---

 

६. नोंदणी प्रक्रिया:

शेतकऱ्यांना या योजनेसाठी ‘महावितरण’च्या अधिकृत पोर्टलवर किंवा तालुका वीज कार्यालयात जाऊन नोंदणी करता येते. अर्ज करताना खालील गोष्टी आवश्यक आहेत:

• ७/१२ उतारा.
• आधार कार्ड.
• बँक खाते तपशील.
• कृषी पंपाचे माहितीपत्रक (जर आधीच पंप असेल तर).
• www.mahadiscom.in आपण या वेबसाइट्सवर जाऊन संबंधित माहिती आणि अर्जाची प्रक्रिया पूर्ण करू शकता.

---

 

७. आर्थिक फायदे:

• दिवसा वीज मिळाल्याने शेतकऱ्यांचा डिझेलवरील खर्च वाचतो.
• रात्रीच्या पाण्यामुळे होणारे अपघात व शारीरिक नुकसान टळते.
• वेळ व मजुरीची बचत होते.
• अधिक नियोजनबद्ध सिंचन प्रणाली निर्माण करता येते.
• उत्पादनात वाढ होऊन उत्पन्नात वाढ होते.

---

 

८. पर्यावरणीय फायदे:

• कार्बन उत्सर्जनात घट.
• प्रदूषणमुक्त ऊर्जा निर्मिती.
• जलसंधारणासाठी सौर-पंप सिंचनाचे प्रोत्साहन.
• हरित क्रांतीला गती.

मुख्यमंत्री सौर कृषी वाहिनी योजना 2.0″ ही फक्त एक वीजपुरवठा योजना नसून ती शाश्वत ग्रामीण विकास, शेतीतील उत्पन्नवाढ, पर्यावरण संरक्षण आणि हरितऊर्जेच्या दिशेने उचललेले ठोस पाऊल आहे. शेतकऱ्यांचे जीवनमान उंचावण्यासाठी ही योजना एक प्रकाशकिरण ठरू शकते, जर योग्य अंमलबजावणी, जनजागृती व सहकार्य साधले गेले.